Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleneksel Ekolojik Bilgi ile Nesiller Arası Aktarımının İncelenmesi: Tarhana Örneği (Examining the Transfer of Intangible Cultural Heritage with Traditional Ecological Knowledge Between Generations: The Example of Tarhana)
DOI:
https://doi.org/10.21325/jotags.2020.752Anahtar Kelimeler:
Somut olmayan kültürel miras- Geleneksel ekolojik bilgi- Nesiller arası aktarım- TarhanaÖzet
Globalleşme ve kentleşmenin etkisi ile toplumların sahip oldukları somut olmayan kültürel mirası koruması ve sürdürmesi her geçen gün zorlaşmaktadır. Bir toplumu var eden gelenekler, dil, müzik, yeme alışkanlıkları, danslar vb. somut olmayan kültürel miras değerlerinin aktarılmasında geleneksel ekolojik bilgi çok önemli bir role sahiptir. Bu anlamda Türk yemek kültürünün bir parçası olan tarhana yapımına ilişkin sözlü bilgi ve deneyimlerin aktarılması ile günümüze kadar gelmesi mümkün olabilmiştir. Bu çalışmada tarhanaya ait geleneksel ekolojik bilginin nesiller arası nasıl aktarıldığını belirlemek ve aktarımı etkileyen sosyo-kültürel değişkenlerin süreci nasıl etkilediğini ortaya koymak hedeflenmiştir. Bu amaçla İzmir’in Kemalpaşa ilçesinde yaşayan 10 genç, 10 anne ve 10 büyükanne ile yarı yapılandırılmış görüşme tekniği ile görüşme gerçekleştirilmiştir. Araştırmadan elde edilen verilerin bir nitel analiz programı kullanılarak nitel analizi gerçekleştirilmiş ve bunun sonucunda üç tema ve buna bağlı kategoriler değerlendirildiğinde tarhana yapım sürecine erken yaşlarda dahil olma, gözlem ve yaparak öğrenmenin önemi belirlenmiştir. Bununla birlikte tarhanaya ait ritüeller ve özgün kelimeler tanımlanmıştır. Diğer önemli bir sonuç ise, günümüzde bu aktarım sürecinde meydana gelen aksaklıkların ve bunun sosyo-kültürel nedenlerinin tespit edilmiş olmasıdır.
Referanslar
Akbaş, Ş., & Coşkun, H. (2006). Tarhana üretimi ve özellikleri üzerine bir değerlendirme. Türkiye 9. Gıda Kongresi, 24-26 Mayıs 2006, Bolu .
Berger, P., & Luckmann, T. (1984). The social construction of reality: A treatise in the sociology of knowledge. Harmondsworth: Penguin Books.
Berkes, F. (1993). Traditional ecological knowledge in perspective. Traditional ecological knowledge concepts and cases. Julian T. Inglis (Ed.), Canada: International Program on Traditional Ecological Knowledge and International Development Research Centre.
Braun, V., & Clarke, V. (2019). Psikolojide tematik analizin kullanımı. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi - ENAD Journal of Qualitative Research in Education – JOQRE, Cilt 7 / Sayı 2, 873-898.
Brulotte, R.L., & Di Giovine M.A. (2014). Introduction: Food and foodways as cultural heritage, in R.L. Brulotte and M.A. Di Giovine (Eds.) Edible identities: Food as cultural heritage, United Kingdom: Ashgate Publishing.
Can, M. (2009). Kültürel Miras ve Müzecilik. Kültür ve Turizm Bakanlığı. http://teftis.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/1279,muserrefcanpdf.pdf?0 (Erişim tarihi:26.04.2019).
Coşkun, F. (2014). Tarhananın tarihi ve Türkiye’de tarhana çeşitleri. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, 9 (3), 69-79.
Creswell, J. (2016). Nitel araştırma yöntemleri, Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni, Mesut Bütün (Ed.), S. Beşir Demir, Ankara: Siyasal Kitabevi.
Dağlıoğlu, O. (2000). Tarhana as a traditional Turkish fermented cereal food. Its recipe, production and composition. Molecular Nutrition Food Research, 44 (2), 85-88.
Dağlıoğlu, O., Arıcı, M., Konyalı, M., & Gümüş, T., (2002), Effects of tarhana fermentation and drying methods on the fate of escherichia coli 0157: H7 and Staphylococcus aureus, Eur Food Res Techn.,215, 515-51.
Dayısoylu, K.S., Yörükoğlu, T., & Ançel, T. (2017). Kahramanmaraş’ın coğrafi işaretli ürünleri ve ilin potansiyel durumu, KSÜ Doğa Bil. Dergisi, 20(1), 80-88.
Denzin, N. (1970). Sociological methods: A sourcebook. New Brunswick: Transaction Publishers.
Ekici, M. (2004). Bir sempozyumun ardından: Somut olmayan kültürel mirasın müzelenmesi. Milli Folklor Dergisi, (60), 5-13.
Erol, N.I. (2010). Keçiboynuzlu tarhana üzerine bir araştırma (Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Afyonkarahisar.
FAO. (2015). Wheat landraces in farmers’ fields in Turkey: National survey, collection, and conservation. (Eds.) Mustafa Kan, Murat Küçükçongar, MesutKeser, Alexey Morgounov, Hafiz Muminjanov, Fatih Özdemir, Calvin Qualset, Ankara.
Feather, J. (2006). Managing the documentary heritage: Issues for the present and future. In: Gorman, G.E. and Sydney J. Shep. (Eds.), Preservation management for libraries, archives and museums. London: Facet.
Guest,G., MacQueen, K.M., & Namey, E.E. (2014). Applied thematic analysis, Thousand Oaks: SAGE Publications.
Güler, M.B., & Konar, A. (1999). Çukurova yöresi tarhanalarının üretim yöntemleri ve bileşimleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 4 (1-2), 13-24.
Hançer, A. (2010). Besinsel liflerin tarhana üretiminde kullanımı (Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
Hoş, R. (2012). The experiences of refugee students with ınterrupted formal education in an urban secondary school newcomer program (Doctoral Thesis). Margaret Garner Graduate School of Education and Human Development, University of Rochester, Rochester, New York, ABD.
Kwik, J. C. (2008). Traditional food knowledge: A case study of an Immigrant Canadian "foodscape". Environments, 36(1), 59-74.
Lewis, J.L., & Sheppard, S.R.J. (2005). Ancient values, new challenges: Indigenous spiritual perceptions of landscapes and forest management. Society and Natural Resources, 18(10):907-920.
Md. Sharif, M.S., Mohd Zahari, M.S., Norr, N.M., Salleh, H.M., Ishak, & N. Muhammad, R. (2013). how could the transfer of food knowledge be passed down?. Social and Behavioral Sciences, 105, 429 – 437.
Menzies, C.R., & Butler, C. (2018). Understanding ecological knowledge vii. Traditional Ecological Knowledge and Natural Resource Management, Charles R. Menzies (Eds.), Nebraska: Menzies University of Nebraska Press.
Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber. (Çev.Selahattin Turan), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
Miles, M.B., & Huberman, A. M. (2016). Nitel veri analizi, (Ed.) Sadegül Akbababa Altun, Ali Ersoy, Ankara: Pegem Akademi.
Nilson, T., & Thorell, K. (2018). Introduction- Definition of heritage. Tomas Nilson & Kristina Thorell (Eds.), Cultural heritage preservation: The past, the present and the future, Halmstad: Halmstad University Press.
Ögel, B. (1978). Türk kültür tarihine giriş. Ankara: Kültür Turizm Bakanlığı, Yayın No: 638.
Ögel, B. (1982), Türk mutfağının gelişmesi ve türk tarih gelenekleri. Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri. Kültür ve Turizm Bakanlığı, MİFAD Yayınları: 41, Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi: 12. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Öney, A. (2015). Bayat ekmeklerin instant tarhana çorbası üretiminde kullanılması (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Özçelik, A.Ö., & Özdoğan, Y. (2007). Tarhananın türk beslenme kültüründeki yeri ve önemi. ICANAS 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15Eylül, Ankara.
Özdemir, B., & Zencir, E. (2017). Yiyecek ve içecek işletmelerine yerel ürün önerisi: Çerez tarhana. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 5(2), 18-27.
Patton, M.Q. (2002). Qualitative research and evaluation methods. London: Sage Publications.
Polkinghorne, D.E. (1989). Phenomenological research methods. In R.S. Valle and S. Halling (Eds.), Existential-phenomenological perspectives in psychology: Exploring the breadth of human experience. New York: Plenum Press.
Ruddle, K. (1991). Transmission of traditional ecological knowledge, Second Annual Meeting of the Society for the Study of Common Property, 26-29 September. University of Manitoba, Winnipeg.
Santilli, J. (2015). The recognition of foods and food-related knowledge and practices as an intangible cultural heritage. Demetra, 10(3), 585-606.
Schmidt, K.A., Dall, S.R.X., & van Gils, J.A. (2010). The ecology of information: An overview on the ecological significance of making informed decisions. Oikos, 119, 304-316.
Siyamoğlu, B. (1961). Türk tarhanalarının yapılışı ve terkibi üzerinde bir araştırma. İzmir: E.Ü. Matbaası, No:44.
Sormaz, Ü., Onur, N., Güneş, E., & Nizamoğlu, H.F. (2019). Türk mutfağı geleneksel ürünlerinde yöresel farklılıklar: Tarhana örneği. Aydın Gastonomy, 3 (1), 1-9.
Steward, C. J., & Cash, W. B. (1985). Interviewing: Principles and practices. Dubuque, U.S: Wm. C. Brown Publications.
Tezcan, M. (2000). Türk yemek antropolojisi yazıları. Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
TÜİK, (2017). İkamet edilen il ve doğum yerine göre iller arası göç eden nüfus, https://data.tuik.gov.tr/tr/main-category-sub-categories-sub-components2/# (Erişim tarihi: 20.03.2019).
TSE, (2004). TS 2282 Tarhana standardı. Ankara: Türk Standartları Enstitüsü.
UNESCO, (2003). İnsanlığın somut olmayan kültürel mirası temsili listesi ve acil koruma gerektiren somut olmayan kültürel miras listesi, http://aregem.kulturturizm.gov.tr/TR-12240/unesco-insanliginsomut-olmayan--kulturel-mirasi-temsil-.html. (Erişim tarihi: 20.02.2019).
Yolcu, M.A., &Aça, M. (2019/4).Geleneksel ekolojik bilgi ve folklor. Folklor/Edebiyat, Cilt: 25, Sayı: 100, 861-871.
Yönel, D., Karagöz, Ş., & Güllü, M. (2018). Tarhana üretimi ve çeşitleri, IWACT, International West Asia Congress of Tourism Research Book, 27 Sept.-30 Sept. 2018, Van.
EUROPEAN COMMISSION (2020).https://ec.europa.eu/info/food-farming-fisheries/food-safety-and-quality/certification/quality-labels/geographical-indications-register/index.cfm?event=pdfIndication&indicationId=41 (Erişim tarihi: 26.11.2020).
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Journal of Tourism & Gastronomy Studies
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
